Τα οφέλη της βιταμίνη D

Η βιταμίνη D είναι γνωστή και ως η βιταμίνη του ήλιου και αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές βιταμίνες. Παραδοσιακά γνωρίζουμε ότι είναι το σημαντικότερο συστατικό για τη ρύθμιση των επιπέδων ασβεστίου στο αίμα και την ανάπτυξη και διατήρηση της υγείας των οστών. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια έχει συγκεντρώσει τεράστιο ερευνητικό ενδιαφέρον, καθώς φαίνεται ότι ο ρόλος της εκτείνεται κατά πολύ πέραν της σκελετικής υγείας. Συμβάλλει μεταξύ άλλων στην ενίσχυση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και την πρόληψη χρόνιων νοσημάτων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, διάφορες μορφές καρκίνου αλλά και ορισμένες αυτοάνοσες ασθένειες.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ο καταλυτικός ρόλος της βιταμίνης D στην πρόληψη αλλά και στα θεραπευτικά σχήματα αντιμετώπισης του  COVID-19. Τα τελευταία χρόνια πληθώρα επιστημονικών μελετών δείχνουν ότι η ανεπάρκεια βιταμίνης D αποτελεί παράγοντα κινδύνου τόσο για την προσβολή από τον ιό όσο και για την εμφάνιση σοβαρής πνευμονικής νόσου, ενώ άλλες έχουν διερευνήσει τον πιθανό ρόλο της συμπληρωματικής χορήγησης βιταμίνης D στη μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας που σχετίζεται με τον Covid-19. Τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές (RCT) έχουν δείξει ότι η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D σε δόση τουλάχιστον 4000 IU/ημέρα σχετίζεται με μείωση κινδύνου νοσηλείας, μειωμένη ανάγκη για μηχανικό αερισμό, μείωση εισαγωγών στη μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ). Αντίθετα σε άτομα με ανεπάρκεια ή έλλειψη της βιταμίνης διαπιστώθηκε 77% αυξημένος κίνδυνος θετικού τεστ για Covid19, 59% αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης σοβαρών συμπτωμάτων κατά τη νόσηση, αυξημένη διάρκεια του χρόνου νοσηλείας Φαίνεται λοιπόν ότι παίζει κομβικό ρόλο για τη διασφάλιση της υγείας μας.

Χαρακτηριστικό γνώρισμά της είναι ότι μπορεί να συντίθεται από το δέρμα κατά την έκθεση μας στην ηλιακή ακτινοβολία. Αναλυτικότερα, η επίδραση της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα οδηγεί στη μετατροπή πρόδρομων μορίων της βιταμίνης D σε ενεργά μόρια, τα οποία στη συνέχεια υφίστανται περεταίρω μεταβολικές τροποποιήσεις στο ήπαρ και στους νεφρούς ώστε να μετατραπούν στη μεταβολικά ενεργή μορφή της βιταμίνης D, τη γνωστή D3 (1,25-(OH)2 D3). Τα επίπεδα της σύνθεσης της βιταμίνης D επηρεάζονται από μια ποικιλία παραγόντων όπως η εποχή του χρόνου, το χρώμα του δέρματος, το γεωγραφικό πλάτος, η χρήση αντηλιακού, ο ρουχισμός καθώς και η διάρκεια της ηλιακής έκθεσης. Η ηλικία είναι επίσης ένας παράγοντας που επηρεάζει τη σύνθεση της βιταμίνης D με αυτή να μειώνεται με το πέρασμα των χρόνων. Αξιοσημείωτο είναι ότι το καλοκαίρι άτομα με λευκές επιδερμίδες έχουν την ικανότητα να συνθέτουν επαρκή ποσότητα βιταμίνης D όταν εκτίθενται στον ήλιο, χωρίς τη χρήση αντηλιακού, καθημερινά για 10-15 λεπτά κατά τις μεσημεριανές ώρες. Βέβαια, η έκθεση στον ήλιο θα πρέπει να γίνετε με προσοχή λόγω των αναδυόμενων δεδομένων συσχέτισής της με τον καρκίνο του δέρματος.

Δυστυχώς τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η ανεπάρκεια της βιταμίνης D αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια.  Όσον αφορά τον ελληνικό πληθυσμό, δεδομένου ότι η Ελλάδα αποτελεί μια χώρα με αυξημένη ηλιοφάνεια, είναι δύσκολο να θεωρήσει κανείς ότι υπάρχει κίνδυνος έλλειψης, καθώς η έκθεσή στον ήλιο κατά τη διάρκεια της χρονιάς είναι φαινομενικά αρκετή. Εν τούτοις, πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι ο κίνδυνος ανεπάρκειας βιταμίνης D είναι ιδιαίτερα αυξημένος και στη χώρα μας, με τα ποσοστά ελλείψεων να είναι σημαντικά. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι περίπου 6 στους 10 Έλληνες έχουν χαμηλή συγκέντρωση βιταμίνης D στο σώμα τους. Το γεγονός αυτό πιθανότατα οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως ο σύγχρονος τρόπος ζωής που έχει ως αποτέλεσμα ενήλικες και παιδιά να περνούν περισσότερο χρόνο σε κλειστούς χώρους, η αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, η εκτεταμένη χρήση αντηλιακών προϊόντων λόγω του  φόβου για αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του δέρματος, αλλά και η σημαντική αύξηση των ποσοστών παιδικής και ενήλικης παχυσαρκίας.

Μια εύλογη ερώτηση που θα μπορούσε κανείς να θέσει είναι «κινδυνεύουν όλοι το ίδιο» ; Η απάντηση είναι πως όχι, αλλά υπάρχουν κάποιες ομάδες υψηλού κινδύνου που κινδυνεύουν περισσότερο και αυτές είναι :

• Βρέφη που τρέφονται με αποκλειστικό θηλασμό και δεν λαμβάνουν συμπλήρωμα βιταμίνης D, ιδιαίτερα εάν έχουν σκούρο δέρμα ή εκτίθενται ελάχιστα στο ήλιο : Το ανθρώπινο γάλα παρέχει 25 IU βιταμίνης D ανά L, ποσότητα η οποία δεν επαρκεί για το βρέφος ως αποκλειστική πηγή βιταμίνης D. Η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά όλα τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά ή μερικώς να λαμβάνουν συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D της τάξης των 400 IU/ ημέρα.
• Άτομα με μαύρο/σκούρο δέρμα: Τα άτομα με μαύρο ή σκουρόχρωμο δέρμα συνθέτουν λιγότερη βιταμίνη D κατά την έκθεση τους στον ήλιο συγκριτικά με εκείνους που έχουν ανοιχτόχρωμες επιδερμίδες, καθώς τα υψηλά ποσοστά μελανίνης που υπάρχουν στο δέρμα τους εμποδίζει την αποτελεσματική σύνθεση Βιταμίνης D κατά την ηλιακή έκθεση. Μάλιστα, ο κίνδυνος ανεπάρκειας αυξάνεται για εκείνους που ζουν μακριά από τον ισημερινό. Χαρακτηριστικό εύρημα αποτελεί ότι το 42% των Αφρικανών γυναικών στις ΗΠΑ ηλικίας 15-49 χρόνων εμφανίζει ανεπάρκεια σε σύγκριση με το μόλις 4% των Λευκών γυναικών.
• Άτομα 3ης ηλικίας: Οι ηλικιωμένοι χαρακτηρίζονται από μειωμένη ικανότητα σύνθεσης βιταμίνης D όταν εκτίθενται στην UVB ακτινοβολία. Επίσης, είναι πιθανότερο να παραμένουν σε εσωτερικούς χώρους χωρίς να εκτίθενται στον ήλιο και ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι που νοσηλεύονται σε ιδρύματα
• Άτομα με σύνδρομα δυσαπορρόφησης λίπους: Η κυστική ίνωση και η χολόσταση είναι παθολογικές καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχή της απορρόφησης της διαιτητικής βιταμίνης D.
• Άτομα με φλεγμονώδης νόσο του εντέρου: Άτομα που πάσχουν από φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, όπως τη νόσο Crohn, έχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ανεπάρκειας βιταμίνης D λόγω δυσαπορρόφησης.
• Άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη/ Αλλεργία στο γάλα αγελάδας: Ο αποκλεισμός του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων έχει θεραπευτική σημασία για τις συγκεκριμένες ομάδες ατόμων, θέτοντάς τους σε κίνδυνο εμφάνισης ανεπάρκειας βιταμίνης D λόγω της αποχής τους από μια ομάδα τροφίμων που αποτελεί πλούσια διαιτητική πηγή της συγκεκριμένης βιταμίνης.
• Άτομα με υψηλό σωματικό βάρος: Η διαιτητική αλλά και η βιοσυντιθέμενη στο δέρμα βιταμίνη D αποθηκεύονται στο λιπώδη ιστό και είναι λιγότερο βιοδιαθέσιμη στα άτομα με μεγάλα αποθέματα σωματικού λίπους. Ταυτόχρονα, έχει παρατηρηθεί ότι τα επίπεδα βιταμίνης D είναι χαμηλά στα παχύσαρκα άτομα, πιθανώς διότι η λιποδιαλυτή αυτή βιταμίνη «παγιδεύεται» στο σωματικό λίπος με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον βιοδιαθέσιμη.
• Χορτοφάγοι: Οι χορτοφάγοι συχνά ακολουθούν ακραία διαιτητικά σχήματα και απέχουν από την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και άλλων ζωικής προέλευσης τροφίμων που είναι πλούσιες πηγές βιταμίνης D.
• Άτομα με ιδιαίτερο ρουχισμό: Πολλές γυναίκες για θρησκευτικούς και πολιτιστικούς λόγους καλύπτουν όλη την επιφάνεια του δέρματος όταν είναι σε εξωτερικούς χώρους, μειώνοντας σημαντικά την έκθεση στον ήλιο.
• Άτομα με έντονη χρήση Αντηλιακού: Η χρήση αντηλιακού μπορεί να μειώσει την παραγωγή της βιταμίνης D μέχρι και 95%.
• Άτομα που ζουν σε αστικό περιβάλλον: Η αυξανόμενη αστικοποίηση, το φωτοχημικό νέφος των πόλεων και η μη ύπαρξη χώρων πρασίνου για περιπάτους και παιχνίδι θέτει σε κίνδυνο ανεπάρκειας τα άτομα που διαμένουν σε αστικό περιβάλλον.

Από τα παρόντα λοιπόν ερευνητικά δεδομένα γίνετε εμφανές ότι απαιτείται λεπτομερής εξέταση του συνόλου των χαρακτηριστικών του ατόμου αλλά και των περιβαλλοντικών συνθηκών στις οποίες ζει, ώστε να προσδιορίσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης ανεπάρκειας Βιταμίνης D, αλλά και την ανάγκη για συμπληρωματική χορήγησή της. Η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να έχει διάφορες συνέπειες στην υγεία. Μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ραχίτιδας στα παιδιά και μακροπρόθεσμα σε οστεομαλακία και οστεοπόρωση στους ενήλικες, την εμφάνιση παιδικού άσθματος, αυξάνει το καρδιαγγειακό κίνδυνο και το κίνδυνο για αυτοάνοσες διαταραχές. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα έλλειψης βιταμίνης D είναι η μυϊκή αδυναμία, πόνος στα οστά και κόπωση. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει και στη συσχέτιση της βιταμίνης D με την παχυσαρκία. Είναι πλέον γνωστό ότι η παχυσαρκία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα που αυξάνει τον κίνδυνο έλλειψης της. Δεδομένα από μελέτες δείχνουν ότι αυτή η αντίστροφη σχέση μεταξύ αυξημένου σωματικού λίπους και χαμηλών επιπέδων βιταμίνης D οφείλεται στην απομάκρυνση και την εναπόθεση της λιποδιαλυτής αυτής βιταμίνης εντός του άφθονου λιπώδους ιστού. Άλλα στοιχεία δείχνουν ότι λόγω της λεπτίνης που παράγεται στο λιπώδη ιστό ενεργοποιείται ένα ορμονικό μονοπάτι που παρεμποδίζει την νεφρική σύνθεση της βιταμίνης D3. Επιπλέον, φαίνεται ότι τα παχύσαρκα άτομα αποφεύγουν περισσότερο την έκθεση στον ήλιο. Έτσι, λοιπόν, τα άτομα με υπερβάλλον σωματικό βάρος είναι αναγκαίο να δείξουν ευαισθησία ως προς τον έλεγχο της βιταμίνης D.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην έλλειψη βιταμίνης D κατά τη διάρκεια της κύησης, καθώς  μελέτες την έχουν συσχετίσει με αυξημένο κίνδυνο για:

• Προεκλαμψία
• Χαμηλό βάρος νεογνού
• Διαβήτη κύησης
• Πρόωρο τοκετό
• Εμφάνιση άσθματος στο βρέφος

Για το μητρικό γάλα είναι γνωστό ότι μια μικρή ποσότητα βιταμίνης D μεταφέρεται σε αυτό, αντιπροσωπεύοντας μόνο το 1,5-3% των επιπέδων της μητέρας. Αυτή η ποσότητα δεν είναι αρκετή για να διατηρήσει ένα βέλτιστο επίπεδο στο βρέφος αν η έκθεση του στον ήλιο είναι περιορισμένη. Παράλληλα, αν η μητέρα που θηλάζει παρουσιάζει έλλειψη βιταμίνης D είναι πιθανό να εμφανίσει και το βρέφος, γεγονός το οποίο έχει βρεθεί και σε πολλές έρευνες.

Πως μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες για βιταμίνη D

Η κύρια πηγή βιταμίνης D είναι η ηλιακή ακτινοβολία. Είκοσι λεπτά για 3 με 4 φορές την εβδομάδα έκθεσης στον ήλιο (κυρίως τις μεσημεριανές ώρες) είναι απαραίτητη για να δημιουργηθεί βιταμίνη D. Πέρα από την έκθεση στον ήλιο είναι σημαντική και η πρόσληψη της μέσα από τη διατροφή μας. Η διαιτητική βιταμίνη D απαντάται σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης και ειδικότερα στο συκώτι, στο βοδινό, στο μοσχάρι, στα αυγά, στα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γάλα, το τυρί και το γιαούρτι, στο βούτυρο και σε κάποια ψάρια όπως η ρέγκα, ο σολομός, ο τόνος και οι σαρδέλες. Επίσης θα τη βρούμε και σε εμπλουτισμένα τρόφιμα, όπως ορισμένες μαργαρίνες, δημητριακά πρωινού και χυμοί.

Συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D

Για το γενικό πληθυσμό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά την έκθεση στον ήλιο, τη λήψη της από τη διατροφή και σε περίπτωση που υπάρξει ανεπάρκεια συνιστά τη χορήγηση συμπληρωμάτων. Σε κάθε περίπτωση είναι χρήσιμο να γίνεται περιοδικός έλεγχος των επιπέδων βιταμίνης D στο αίμα, καθώς σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανό να απαιτείται συμπληρωματική χορήγηση προκειμένου να προληφθούν ή να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα έλλειψης ή ανεπάρκειας. Η συμπληρωματική χορήγηση θα πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση των ειδικών. Όσον αφορά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό επειδή πολλές μητέρες δεν έχουν επίγνωση της ανάγκης για συμπληρώματα βιταμίνης D, είναι απαραίτητο να καταφεύγουν σε έλεγχο και ανάλογα με την έλλειψη να λαμβάνουν συμπλήρωμα σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού. Eίναι απόλυτα αναγκαίο για τις εγκυμονούσες, τις θηλάζουσες και τα βρέφη που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για υποβιταμίνωση D να υπάρξει ευαισθητοποίηση και συντονισμένη προσπάθεια από την ιατρική κοινότητα για καθημερινή ενίσχυση των ποσοτήτων βιταμίνης D που λαμβάνουν ώστε να επιτευχθεί η επάρκεια. Οι μέλλουσες μητέρες είναι απαραίτητο να “εκπαιδευτούν” σχετικά με την ανάγκη  πρόσληψης βιταμίνης D και να κατανοήσουν ότι είναι ασφαλές να λαμβάνουν συμπληρώματα, όταν είναι απαραίτητο, για τον εαυτό τους ή το μωρό τους.